Shpellat Elephanta
Shpellat Elephanta janë një rrjet shpellash të skalitura në ishullin Elephanta, ose Gharapuri (fjalë për fjalë “qyteti i shpellave”) në limanin e Bombeit, 10 km në lindje të qytetit të Bombeit në shtetin indian të Maharashtras. Ishulli, i vendosur në një krahë të detit arabik, konsiston në dy grupe shpellash—i pari është një grup i madh prej pesë shpellash hindu, ndërsa i dyti është një grup më i vogël prej dy shpellash budiste. Shpellat budiste përmbajnë skulptura të skalitura në shkëmb, që përfaqësojnë sektin Shaiva të hinduizmit, kushtuar hyjnisë Shiva. Arkitektura shkëmbore e shpellave datohet midis shekujve të V dhe të VIII, megjithëse identiteti i ndërtuesve fillestarë është akoma subjekt debati. Shpellat janë skalitur në shkëmb solid prej bazalti. Te gjitha shpellat në zanafillë ishin të pikturuara, por tashmë kanë mbetur vetëm gjurmë të pikturave. Shpella kryesore (shpella 1, ose shpella e madhe) ishte një vend adhurimi hindu deri në periudhën e sundimit portugez të filluar në vitin 1534, nga i cili shpellat pësuan dëmtime të rënda. Kjo shpellë u rinovua në vitet 1970 pas vitesh neglizhimi dhe u shpall trashëgimi botërore e UNESCO-s në vitin 1987 për të ruajtur punimet artistike. Tashmë është e mirëmbajtur nga Archaeological Survey of India (ASI).
Gjeografia
Ishulli i Elephanta-s, ose Gharapuri, është rreth 11 km në lindje të Apollo Bunder në limanin e Bombeit dhe 10 km në jug të Pir Pal-it në Trombay. Ishulli shtrihet rreth 10 km2 gjatë baticave dhe rreth 16 km2 gjatë zbaticave. Gharapuri është një fshat i vogël në pjesën jugore të ishullit. Shpellat Elephanta mund të arrihen me një anije nga Porta e Indisë, Bombei, që ka aeroportin dhe stacionin e trenit më të afërt. Shpellat janë të mbyllura të hënën. Ishulli është 2.4 km i gjatë me dy kodra që ngrihen në një lartësi prej rreth 150 m. Një grykë e thellë i ndërpretë në mes ishullin nga veriu në jug. Në perëndim, kodra ngrihet butësisht nga deti dhe zgjatet në lindje përmes grykës dhe ngrihet gradualisht në skajin lindor në lartësin 173 m. Kjo kodër është e njohur si kodra Stupa. Një pyll i përbërë nga pemë mango-je, marine dhe karanj-i i mbulon kodrat me palma të rralla. Fushat e orizit shihen në luginë. Bregu ballor është i përbërë me rërë dhe baltë me shkurre mangoje në skaj. Molet zbarkuese janë pranë tre katundthe të vegjël të njohur si Set Bunder në veri-perëndim, Mora Bunder në veri-lindje dhe Gharapuri ose Raj Bunder në jug. Dy kodrat e ishullit, perëndimorja dhe lindorja, kanë pesë shpella shkëmbore në pjesën perëndimore dhe një stupa me tulla në kodrën lindore në majën e saj të përbërë nga dy shpella me pak çisterna shkëmbore. Një nga shpellat në kodrën lindore është e pambaruar. Është një ishull i mbrojtur me një zonë amortizuese sipas një njoftimi të vitit 1985, që përfshin gjithashtu “një zonë të ndaluar” që shtrihet 1 km nga linja e bregut.
Historia
Meqë në asnjë mbishkrim nuk është zbuluar në ndonjë nga shpellat, historia e lashtë e ishullit është në rastin më të mirë e hamendësuar. Pandava-t, heronjtë e epikës hindu Mahabharata dhe Banasura, demonët e përkushtuar ndaj Shiva-s, janë konsideruar si ndërtuesit e tempujve ose shpellave të skalitura në shkëmb për të banuar. Tradita vendore supozon se shpellat nuk janë të bëra nga njeriu. Shpellat Elephanta janë me datë dhe atribuim të panjohur. Historianët e artit i kanë datuar shpellat midis periudhës së vonë të shekullit të V dhe asaj të vonë të shekullit të VIII. Gërmimet arkeologjike kanë zbuluar pak monedha Kshatrapa (satrapë perëndimorë) të datuara në shekullin e IV të e.s.. Historia e njohur është dokumentuar vetëm nga mundja e sunduesve Mauryan të Konkan-it nga perandori Badami Chalukya, Pulakesi II (609–642) në një betejë navale në vitin 635. Elephanta atëherë quhej Puri ose Purika dhe shërbente si kryeqytet i mauryan-ëve Konkan. Disa historianë ia atribuojnë shpellat mauryanëve Konkan, duke i datuar ato në mes të shekullit të VI, megjithëse të tjerët e refuzojnë këtë tezë duke thënë se një mbretëri relativisht e vogël si ajo mauryano-konkane nuk mund të ndërmerrte një përpjekje gërmimi gati mbinjerëzore që ishte e nevojshme për të skalitur tempujt shkëmborë dhe nuk mund të prodhonin skulptura të një cilësie të tillë të lartë. Disa historianë të tjerë ia atribuojnë ndërtimin e shpellave dinastisë Kalachuri (fundi i shek. të V deri në shek. e VI), të cilët kishin një mardhënie feudale me mauryano-konkanët. Në një periudhë ku politeizmi ishte mbizotërues, shpella kryesore e Elephanta-s kushtuar monoteizmit të sektit Shaivizmit Pashupata, një sekt që bënin pjesë si mbretëria Kalachuri ashtu dhe ajo Maurya Konkane.
Chalukya-t, që mundën Kalachuri-t ashtu si dhe Maurya-Konkanët, besohet gjithashtu nga disa historianë se janë krijuesit e shpellës kryesore, në mes të shekullit të VII. Rashtrakuta-t janë pretendentët e fundit për krijimin e shpellës kryesore, afërsisht në fillim të shekullit të VII deri në fund të shekullit të VIII. Shpella e Shiva-s në Elephanta ngjason në disa aspekte me tempullin shkëmbor të Kailashit në Ellora që i përket shekullit të VIII. Trimurti i Elephanta-s që paraqet tre fytyrat e Shiva-s është i ngjashëm me Trimurti-n e Brahmas, Vishnut dhe Mahesh-it (Shiva), që ishte stema mbretërore e dinastisë Rashtrakuta. Skulpturat e Nataraja-s dhe Ardhanarishvara-s i janë atribuar gjithashtu mbretërisë Rashtrakuta. Më vonë, Elephanta u drejtua nga një tjetër dinasti Chalukya dhe pastaj nga Sulltanati i Gujaratit, që iu nënshtrua portugezëve në vitin 1534. Deri atëherë, Elephanta quhej Gharapuri, që përcakton një vendbanim kodrinor. Emri është akoma i përdorur në guhën vendore marathi. Portugezët e emërtuan “Ishulli Elephanta” sipas një statuje të stërmadhe në shkëmb të zi të një elefanti që ishte i vendosur në një kodrinë, në një distancë të shkurtër nga fshati Gharapuri. Elefanti tashmë gjendet në kopshtin zoologjik të Bombeit, Jijamata Udyaan. Sundimi portugez pa një rënie të popullsisë hindu në ishull dhe branktisjen e shpellës së Shiva-s (shpella kryesore) si një vend i rregullt adhurimi hindu, megjithëse adhurimi në Mahashivratri, festa e Shiva-s, vazhdon akoma. Portugezët bënë dëmtime të konsiderueshme te faltoret. Ushtarët portugez i përdorën relievet e Shiva-s në shpellën kryesore për praktikimin e qitjes, duke qëlluar vetëm skulpturën Trimurti. Ata hoqën gjithashtu një mbishkrim të lidhur me krijimin e shpellave. Ndërsa disa historianë fajësojnë vetëm portugezët për shkatërrimin e shpellave, të tjerët përmendin gjithashtu edhe përmbytjet dhe pikimin e ujit të shiut si faktorë shtesë dëmtues. Portugezët u larguan në vitin 1661 si pasojë e traktatit të martesës së Charles II të Anglisë dhe Catherine-s së Braganza-s, vajza e mbretit Joan IV i Portugalisë. Kjo martesë ndërroi zotëruesit e ishujve duke i kaluar në në sundimin e Britanisë, si pjesë e prikës së Catherine-s. Megjithëse shpella kryesore u restaurua në vitet 1970, shpellat e tjera, duke përfshirë tre të përbëra nga skulptura të rëndësishme, janë akoma të dëmtuara keq. Shpellat u shpallën trashëgimi botërore nga UNESCO në vitin 1987 për kriterin kulturor të UNESCO: shpellat “përfaqësojnë një kryevepër të gjenisë krijuese njerëzore” dhe “përbëjnë një dëshmi unike ose të paktën të jashtëzakonshme të një tradite kulturore ose të një qytetërimi të gjallë ose të zhdukur”.
Përmbledhja
Ishulli ka dy grupe shpellash të skalitura në shkëmb. Shpellat janë skalitur nga një shkëmb solid bazalti. Të gjitha shpellat në të shkuarën ishin të pikturuara, por tashmë kanë mbetur vetëm gjurmë. Grupi më i madh i shpellave, që përbëhet nga pesë shpella në kodrën perëndimore të ishullit, është i famshëm për skulpturat e tij hindu. Shpella kryesore, e numëruar si shpella 1, është rreth 1.5 km mbi faqen e kodrës, e drejtuar nga oqeani. Është një kompleks tempujsh shkëmbor që shtrihet në një hapësirë prej 5600 m2 dhe konsiston në një dhomë kryesore, dy dhoma anësore, oborre dhe faltore dytësore. Është 39 m në thellësi nga hyrja ballore deri në pjesën e mbrapme. Kompleksi është banesa e Shiva-s, të paraqitur gjerësisht skalitje që tregojnë format dhe aktet e tij të shumta. Në pjesën lindore të ishullit, në kodrën Stupa, është një grup i vogël shpellash që bartin monumente budiste. Kjo kodër është emërtuar sipas monumentit fetar të stupa-s që ato shfaqin. Një nga dy shpellat është e papërfunduar, ndërsa tjetra përmban një stupa të bërë me tulla.
Shpella kryesore
Shpella kryesore, e quajtur edhe shpellal e Shiva-s, shpella 1, ose shpella e madhe, është 27 m2 në planimetri me një holl (mandapa). Në hyrje janë katër dyer, me tre portikë të hapur dhe një kalim i mbrapëm. Kolonat, gjashtë në çdo rresht, e ndajnë hollin në një seri dhomash më të vogla. Çatia e hollit ka trarë të fshehur të mbajtur nga kolona guri të lidhura nga kapitelet. Hyrja e shpellës është e pozicionuar me aksin veri-jug, i pazakontë për një faltore të Shiva (normalisht i pozicionuar në aksin lindje-perëndim). Hyrja veriore në shpellë, që ka 1,000 shkallë, është e shoqëruar nga dy panele të Shiva-s të datuara në periudhën Gupta. Paneli i majtë paraqet Yogishvara-n (zoti i Yogas) dhe i djathti tregon Nataraja-n (Shiva si zoti i kërcimit). Faltorja qendrore e Shiva-s (në nr. 16 të legjendës së planimetrisë më poshtë) është një qelë e veçuar katrore me katër hyrje, e vendosur në seksionin e djathtë të hollit kryesor. Faltoret më të vogla gjenden në skajet lindore dhe perëndimore të shpellës. Shenjtërorja lindore shpërben si një hyrje ceremoniale. Secili mur ka sklitje të mëdha të Shiva-s, secili më i madh se 5 m i lartë. Relievi qendror i Trimurti-t të Shiva-s gjendet në murin jugor dhe është i shoqëruar nga Ardhanarisvara (paraqitje gjysëm-burr e gjysëm-grua e Shiva-s) në të majtën e tij dhe Gangadhara në ë djathtën e tij, që tregon zbritjen e lumit Gang nga portat e Shiva-s. Në hollin kryesor shihen edhe skalitje të tjera të lidhura me legjendën e Shiva-s në vendndodhjen strategjike të dhomëzave ekskluzive; këto përfshijnë Kalyanasundara murti-n, që paraqet martesën e Shiva-s me hyjneshën Parvati, Andhakasuravadamurti-n ose Andhakasuramardana-n, vrasjen e demonit Andhaka nga Shiva, Shiva-Parvati në malin Kailash (banesa e Shiva-s), dhe Ravananugraha, që paraqet mbretin-demon Ravana duke tundur Kailashin. Shpella kryesore përzien veçoritë e arkitekturës Chalukya si figurat masive të hyjnive, gardianëve dhe kolonat katrore me kapitele të zakonshme me karakteristika artistike Gupta, si paraqitja e maleve dhe reve si dhe modelimin e flokëve të femrave.
Planimetria:
| Holli kryesor 1. Ravana duke ngritur Kailashin 2. Shiva-Parvati në Kailash 3. Ardhanarishvara 4. Trimurti 5. Gangadhara 6. Martesa e Shiva-s 7. Shiva duke vrarë Andhaka-n 8. Nataraja 9. Yogishvara 16. Linga Faltorja e krahut lindor Faltorja e krahut perëndimor |
Shiva-Parvati në Kailash dhe Ravana duke ngritur Kailashin
Skalitjet në murin jugor në lindje të portikut paraqesin Shiva-n dhe Parvati-n të ulur në banesën e tyre në malin Kailash. Shiva me katër krahë shihet me një kurorë dhe një disk mbrapa saj (të gjitha të dëmtuara), rripi i shenjtë përgjatë kraharorit të tij dhe një xhube që e mbulon deri të gjunjët. Parvati është e veshur me bukuri me flokun që i varet mbi ballë. Mbrapa saj në të djathtë është një grua ndihmëse duke mbajtur fëmijën, e identifikuar me djalin e saj Kartikeya, zoti i luftës. Shumë shërbyes meshkuj dhe femra shihen mbrapa figurave kryesore. Shërbyesi i Shiva-s, Bhringi si skelet, është i ulur në gjunjët e tij. Figurat e tjera, të pa-dallueshme, paraqesin mes të tjerave një person të gjatë me pamje mbretërore, asketikë, një figurë të shëndoshë, një xhush, një dem (të cilit i hipën Shiva), karakteristika të një Garuda-je dhe dy majmunë. Bukuria skenike e malit është skalitur me sfondin e qiellit mes qenieve qiellore duke hedhur lule mbi Shiva-Parvati-n. Kjo skenë është interpretuar si një skenë kumari, ku Parvati është e nxehur pasi Shiva ia bën me hile në lojën me zare. Paneli i skalitur që paraqet këtë është një pikturë me dy nivele i Ravana-s duke ngritur Kailashin. Skena e sipërme është mali Kailash, ku Shiva dhe Parvati janë të ulur. Shiva me tetë krahë dhe tre sy mban kokoren me një gjysëm-hënë dhe disk mbrapa saj. Shumica e krahëve të tij janë të thyer, dy prej tyre qëndrojnë në kokat e shërbëtorëve. Nga figura e Parvati-t e ulur përballë Shiva-s, mbetet vetëm si trung. Paneli është i shëqëruar nga portierët. Ndihmësit e Shiva-s duken gjithashtu në reliev por janë kryesisht në gjendje të dëmtuar. Bhringi është i ulur pranë këmbëve të Shiva-s dhe në të majtë të tij është djali me kokë elefanti i Shiva-s, Ganesha. Në këtë ansambël, demoni-mbret me dhjetë koka, Ravana shihet vetëm me një kokë të mbetur të padëmtuar dhe nga njëzet krahët e tij, vetëm pak janë të dallueshëm. Rreth Ravana-s qëndrojnë mjaft demonë të tjerë. Figura të shumta shihen sipër Shiva-s: zoti Vishnu, i hipu mbi Garuda-n e tij, në të majtën e tij; një figurë skeletore dhe në një kamare, është paraqitur një tigër, kalërimi i Parvati-t. Një legjendë i lidh të dy këta panele. Dikur, Parvati ishte mërzitur me Shiva-n. Në këtë moment, Ravana, i cili ishte duke kaluar pa e vrarë mendjen në malin Kailash, e pa atë si një pengesë për lëvizjen e tij. I mërzitur, Ravana e tundi atë fuqishëm dhe si rezultat, Parvati u tremb dhe përqafoi Shiva-n. I inatosur nga arroganca e Ravana-s, Shiva e shkeli me forcë atë, që filloi të këndonte lutjet e Shiva-s për ta liruar atë nga vuajtja dhe u kthye në një besimtar të zjarrtë të Shivës. Një tjetër version pohon se Shiva u kënaq me Ravana-n për rikthimin e qetësisë së Parvati-t dhe e bekoi atë.
 |
 |
|
|
Majtas: Shiva dhe Parvati në malin Kailasha; djathtas: Ravana duke tundur malin Kailash
|
||
Trimurti, Gangadhara dhe Ardhanarishvara
Skulptura më e rëndësishme e shpellave është Trimurti, e përshkruar si “kryevepër e artit Gupta-Chalukya”, i skalitur në reliev në pjesën e mbrapme të shpellës përballë hyrjes, në aksin veri-jug. Njihet gjithashtu edhe si Trimurti Sadashiva dhe Maheshmurti. Imazhi, 6 m i lartë, portretizon një Shiva me tre koka, që përfaqëson Panchamukha Shiva-n. Tre kokat thuhet se përfaqësojnë tre aspektet esenciale të Shiva-s: krijimtarinë, mbrojtjen dhe shkatërrimin. Gjysëm-fytyra e djathtë (fytyra perëndimore) e tregon atë si një të ri me buzë sensuale, që mishëron jetën dhe gjallërinë e saj. Në dorën e tij mban një objekt që ngjan si një trëndafil, duke paraqitur premtimin e jetës dhe kreativitetit. Kjo fytyrë është më e afërta me atë të Brahmas, krijuesi ose Uma apo Vamadeva, ana femërore e Shiva-s dhe krijues i gëzimit dhe bukurisë. Gjysëm-fytyra e majtë (fytyra lindore) është ajo e një burri të ri me mustaqe, që shfaq ankth ose inat. Ky është Shiva si Aghora ose Bhairava tmerrues, inati i të cilit mund ta gllabëroj të gjithë botën në flakë, duke lënë vetëm hirin mbrapa. Ky është i njohur edhe si Rudra-Shiva, shkatërruesi. Fytyra qendrore, beninje dhe meditative, ngjason me konservuesin Vishnu. Ky është Tatpurusha, “mjeshtri i parimeve pozitive dhe negative të ekzistencës dhe ruajtjes së harmonisë së tyre” ose Shiva si yogi Yogeshwari në meditim të thellë duke u lutur për ruajtjen e njerëzimit. Aspektet Sadyojata dhe Ishana e fytyrave (të pa skalitura) janë konsideruar se ndodhen në krye dhe mbrapa skulpturës. Skulptura Trimurti, me Portën e Indisë në sfond, ka qenë adoptuar si logo e Maharashtra Tourism Department (Maharashtra Tourism Development Corporation – MTDC).
Imazhi Gangadhara në të djathtë të Trimurti-t është një ansambël hyjnish të mbledhura rreth figurave qendrore të Shivës dhe Parvatit, i pari duke mbajtur lumin e Gangut që zbret nga qielli. Relievi është 4 m i gjerë dhe 5.207 m i lartë. Imazhi është shumë i dëmtuar, veçanërisht gjysma e poshtme e Shivës i ulur me Parvatin, që është paraqitur me katër krahë, dy nga të cilët janë thyer. Nga kurora pikturohet një kup me një figurë me tre koka femërore (me krahë të thyer), që përfaqëson tre lumenjtë e shenjtë, Gangun, Yamuna-n dhe Sarasvati-n. Shiva është skalitur me zbukurime. Krahët mbajnë një gjarpër të përdredhur koka e të cilit shihet sipër supit të tij të majtë. Një tjetër dorë (pjesërisht e prishur) jep përshtypjen e përqafimit të Shivës me Parvatin, me një kokë me flokë ty lyer. Në dorën e djathtë është një gjarpër i vogël dhe një breshkë afër qafës, me një tufë të lidhur mbrapa. Një mantel i zbukuruar mbulon pjesën e poshtme të torsos, poshtë belit. Parvati është skalitur në të majtë të Shivës me flokët e modeluar, të zbukuruar me stoli, gjithashtu e veshur me një mantel me dorën e saj të djathtë duke prekur kokën e një ndihmëseje femër që mban sëndukun e fustanit të Parvati-t. Zotat Brahma dhe Indra, me simbolet e tyre mbretërore dhe të kalëruar, paraqiten në të djathtë të Shivës; Vishnu, i hipur mbi Garuda-n e tij, paraqitet majtas Parvati-t. Shumë hollësi të tjera janë shpërfytyruar por një figurë e gjunjëzuar përball është supozuar se është mbreti i cili urdhëroi skalitjen e imazhit. Ka mjaftë hyjni dhe ndihmëse femërore në pjesën e mbrapme. E gjithë paraqitja është nën skenat e qiellit dhe reve, me burra dhe gra, të gjithë të veshur, të paraqitur duke hedhur lule mbi hyjnitë. Në dhomën në lindje të Trimurti-t është figura me katër krahë e Ardhanarishvara-s. Ky imazh, që është 5.11 m i lartë, ka një kokore me dy mbivendosje cohrash drej kokës femërore (Parvati) dhe krahut të djathtë (Shiva) që paraqet flok kaçurrel dhe një gjysëm-hënë. Figura femërore është e mbushur me zbukurime (shirita të gjerë krahësh dhe byzylykë të gjatë, një unazë të madhe në vesh dhe unaza stolisëse në gjishta) ndërsa figura e djathtë mashkullore ka flokë të varur, shirita krahësh dhe byzylykë. Një nga duarët e tij qëndron te briri i majtë i Nandi-t, të cilit i hipën Shiva, që është i ruajtur mirë. Çifti i duarëve mbrapa është gjithashtu i zbukuruar; dora e djathtë mashkullore mban një gjarpër, ndërsa dora e majtë femërore mban një pasqyrë. Dora ballore e majtë është thyer por supozohet se është duke mbajtur veshjen e hyjneshës. Figura qendrore është e rrethuar nga hyjnitë.
Shiva duke vrarë Andhaka-n dasma e Shivës
Paneli i skalitur në skajin verior të kalimit është konsideruar një skulpturë unike që paraqet Bhairava-n, ose Virabhadra-n, një formë e frikshme e Shivës. Në panel bashkëshortja e Shivës shihet e ulur pranë tij, duke parë e tmerruar. Një ndihmëse femërore është pranë saj. Figura qendrore, që është shumë e dëmtuar poshtë belit, është 3.5 m e lartë dhe paraqitet sikur po vrapon. Kokorja e tij ka një grykore mbrapa, një kafkë dhe një kobra mbi ballë, si dhe gjysëm-hënën lartë në të djathtë. Shprehja e fytyrës së tij tregon inat intensiv të dalluar nga balli i tij i vrenjtur dhe sytë e enjtur. Këmbët dhe pesë nga tetë krahët janë thyer, atribuar vandalizmit të portugezëve. Imazhi më i vogël i thyer i Andhaka-s duket poshtë imazhit të Bhairava-s. Është interpretuar se Shiva po e shpon atë me krahun e djathtë të përparëm, pasi supozohet nga shtiza që duket duke u varur pa ndonjë mbajtje. Gjithashtu duket edhe dora e mbrapme e ngritur duke mbajtur lëkurën e një elefanti si mbulim; koka e elefantit, çatalli i skalitur dhe trungu shihen të varur nga dora e majtë. Dora e dytë e majtë paraqet një gjarpër të përdredhur rreth saj. Dora mban një baule (kapala) për të mbledhur gjakun që rrjedh nga Andhaka i vrarë. Në panelin e skalitur shihen gjithashtu, pjesët e një forme mashkullore dhe dy femërore, figurat e dy asketikëve, një figurë e vogël përballë, një figurë femërore dhe dy xhuxha. Një skulpturë e pazakontë shihet sipër kokës së figurës kryesore të Shivës, që është një “botil shumë i gjerë me një hulli të skalitur në mes të saj”, që mund të interpretohet në mënyra të ndryshme si: simboli aum, linga ose një faltore e Shivës.
Imazhi i nikes i skalitur në murin jugor është një ansambël hyjnish të mbledhura rreth figurave qendrore të Shivës dhe Parvatit të paraqitur duke u martuar (ikona Kalyanasundara). Parvati duket duke qëndruar në të djathtë të Shivës, vendi i paracaktuar për nusen në martesën hindu. Skalitjet janë thelbësisht të dëmtuara; vetëm një e Shivës me katër duar shihet plotësisht ndërsa këmba e djathtë mungon. Shiva ka një kokore me një disk shkëlqyes të vendosur në të. Rripi i shenjtë shihet përgjatë kraharorit të tij. Parvati është skalitur si një figurë e përsosur me flokë të modeluar, të zbukurar me stoli dhe është veshur me një mantel të ngjitur për trupi. Ajo është paraqitur me një shprehje të druajtur dhe është përciell nga i ati i saj që e ka vendosur dorën e tij të djathtë në supin e saj. Megjithëse të dyja duartë janë dëmtuar, është supozuar se dora e saj e majtë është kapur me dorën e djathtë të Shivës si shenjë e lidhjes së shenjtë. Brahma është i ulur si prifti që celebron martesën. Vishnu është dëshmitar në martesë. Mena, nëna e Parvatit, qëndron pranë Vishnu-t. Zoti i hënës Chandra, shihet me një paruke dhe një gjysëm-hënë duke qëndruar pas Parvatit dhe duke mbajtur një enë rrethore me nektar për ceremoninë e martesës. Pak mbi imazhet kryesore, një grup hyjnishë, të diturish me mjekrra, apsarash (nimfa), Vidyadhara, Yakshi, Gandharva, Bhringi dhe ndihmës të tjerë mashkullorë dhe femërorë shihen të marrin pjesë në ceremoninë e martesës duke hedhur lule mbi çiftin hyjnor.
Yogishvara dhe Nataraja
Paneli në lindje të portikut verior paraqet Shivën në një posturë Yogike të quajtur Yogisvara, Mahayogi, Dharmaraja dhe Lakulish. Ngjashëm me një Buda, Shiva është në një gjendje të mjeruar vetëm me dy krahë të thyer. Shiva është i ulur në pozicionin yogik të zambakut (padmasana) mbi një zambak të mbajtur nga dy Nāga. Kurora e tij është skalitur me detaje zbukuruese nga një gjysëm-hënë, një lulkë e rrumbullakët mbrapa dhe kaçurrela që bien në të dy krahët e supeve. Fytyra e tij është e qetë në meditim, sytë e tij janë gjysëm të mbyllur. Ky imazh përfaqëson Shivën në vetëmohim të ulur mes maleve Himalaje pas vdekjes së gruas së tij të parë Sati (Dakshayani), që më vonë rilindi si Parvati. Ai është rrethuar bag hyjni në qiell dhe ndihmës poshtë. Gjithashtu shihet edhe një panjë me tre gjethe të hapura dhe një duke u hapur, ashtu si dhe një luledielli. Këto janë të shoqëruar nga dy ndihmësa. Figura të tjera të dalluara nga një studim i imazheve të thyera janë: Vishnu i hipur mbi Garuda-n në një gjethe panje; zoti i diellit, Surya i hipur mbi një kalë me shalë (të cilit i mungon koka); një shenjt me një ruzare; dy figura femërore në qiell me mantele deri te kofshët e tyre; një figurë pa fytyrë të hënës me një mbajtëse uji; tre figura identike mashkullore të shoqëruara nga dy femra; figura skeletore e një të dituri; Brahma (pa një krahë) i hipur mbi një mjellmë; dhe Indra i cili ka hipur mbi një elefant që mungon.
Sklitjet në panelin në niken perëndimore përballë Yogishvara-s portretizojnë Shivën si Nataraja duke kryer Tandava-n (kërcimin kozmik). Nikja është 4 m e gjerë, 3.4 m e lartë dhe është vendosur ulët në mur. Ai mban një kokore të mirë-dekoruar dhe paraqet një pozë kërcimi si dhe dhjetë krahë, por i pari djathtas dhe i treti majtas mungojnë. Krahu i parë i djathtë i mbetur mbahet përgjatë kraharorit dhe prek krahun e majtë, krahu i dytë i djathtë që shihet i dëmtuar me një pozë fluturimthi është i thyer te bërryli. Krahu i tretë është i dëmtuar gjithashtu te bërryli dhe i katërti është i thyer por supozohet se mbante një Khatvanga (kopan me kafkë). Krahët e majtë janë dëmtuar afër kyçeve. Dora e tretë është përthyer (por është e thyer) në drejtim të Parvatit që qëndron anash dhe dora e katërt është ngritur lartë. Kofsha e djathtë (e thyer) është e ngritur dhe këmba e majtë nuk shihet fare, byzylykët e rafinuar janë ruajtur në gjendje të mirë dhe një fund rreth belit është i lidhur me një rrip. Një figurin e gjatë e Parvatit qëndron në të majtë të Shivës, që është gjithashtu pjesërisht e thyer por mjaft e zbukuruar. Një figurin femërore fluturuese shihet mbrapa Parvatit. Figurat e tjera në reliev janë: Vishnu duke ngarë një Garuda; Indra duke ngarë elefantin e tij; Ganesha me kokë elefanti; Kartikeya; Bhringi; të ditur dhe ndihmësa.
Faltorja e shpellës kryesore
Faltorja qendrore është një qelë e veçuar katrore me hyrje në të secilin krahë. Çdo derë është e shoqëruar nga dy dvarapala (portierë). Linga, simboli i Shivës i bashkuar me Yoni-n, simboli i Parvatit simbolizojnë së bashku bashkimin suprem që adhurohet në faltore. Linga është vendosur në një platformë të ngritur sipër dyshemesë së faltores 1.8 m. Gjashtë shkallë të çojnë në këtë nivel nga niveli i dyshemesë. Lartësia e tetë dvarapala-ve varion nga 4.521-4.623 m. Të gjitha janë në një gjendje të dëmtuar përveç atyre në derën jugore të faltores. Statuja e derës jugore ka shumë veçori të pazakonta – kokore e pazakontë; një kafkë e madhe mbi ball; buzë të ndara me një dhëmbë të dalë; statuja të zbukuruara me një varse të vetme rruazash, vath, byzylykë të thjeshtë krahu të dyfishtë, byzylykë dore të trashë; një sup i djathtë i përkulur; një glob i mbajtur në nivelin e kërthizës; veshja është mbajtur në kofshën e djathtë nga dora e majtë dhe këmbët janë të pa forma.
Krahu lindor
Mjaftë oborre në lindje dhe në perëndim të shpellës kryesore janë të bllokuar, megjithatë është një oborr 17 m i gjerë i arritshëm duke hyrë nga pjesa lindore dhe duke ngjitur nëntë shkallë. Një tempull në murin jugor të oborrit paraqet një afresk të ruajtur mirë. Piedestali rrethor në oborr përballë faltores së Shivës anër skajit lindor, në terrenin e hapur thuhet se është vendqëndrimi i Nandi-t, mjeti transportues i Shivës. Në secilin krahë të shkallëve që të çojnë te tempulli i portikut të shpellës është një luan me krahë, ose leogriff, secili i ulur me një putër të ngritur. Portiku ka dhoma në çdo skaj dhe një faltore Linga mbrapa. Pesë shkallë të ulëta dhe një prag të çojnë në faltoren qendrore Linga që është 4.2 m e gjerë dhe 5 m e thellë dhe ka një rrugicë cirkumambulatore (rrugica Pradakshina) rreth saj. Mbrapa portikut, afër skajit lindor, është një statujë gjigande e një portieri me katër krahë dhe dy demonë-ndihmësa. Në skajin verior është një figurë në këmbë duke mbajtur një trident. Dora e tij e majtë qëndron në një figurë demoni pa fytyrë. Muri perëndimor paraqet Ashta-Matrika-t (tetë hyjnesha nënë), të shoqëruara nga Kartikeya dhe Ganesha, djemtë e Shivës. Disa nga Matrika-t janë paraqitur me fëmijë, por të gjitha të paraqitura me mjetin përkatës transportues (demi, mjellma, palloi, një Garuda, etj.) që i identifikon ato. Në skajin lindor të portikut është një tjetër kapelë me një brendësi të thjeshtë dhe një dysheme të fundosur. Në këtë kapelë pikon ujë.
 |
 |
|
|
majtas portieri me katër krahë dhe djathtas figura leonine
|
||
Krahu perëndimor
Krahu perëndimor, që hyet nëpërmjet shpellës kryesore, është në një gjendje gjysëm të rrënuar. Ka një kapelë të vogël dhe një çisternë të mbyllur brenda shpellës me kolona, që besohet se është budiste. Një tjetër faltore në perëndim të oborrit, me një portik, ka skalitje të Shivës në një pozicion yogik të ulur mbi një zambak të mbajtur nga “dy figura të shëndosha me krahë”. Kjo skalitje paraqet edhe një Brahma me tre fytyra me mjekërr dhe mjaftë figurina të tjera. Duke hyrë nëpërmjet derës së mbrapme të portikut është një shpellë me faltore me një Shiva Linga me shumë pamjesh të ngritur mbi salunkh-a të skalitura pa kujdes. Në derën hyrëse në të dy krahët, statujat e portierëve qëndrojnë mbi demonët dhe dy figura të shëndosha në ekuilibër. Në krahun jugor të derës është një grup statujash. Midis tyre shquan skalitja e Shivës, që është portretizuar me gjashtë krahë dhe syrin e tretë në ballë. Megjithëse në një gjendje pjesërisht të rrënuar, skalitjet paraqesin Shivën me një kurorë zbukuruese me një gjysëm-hënë, duke mbajtur një kobër në dorën e majtë, një shkop në dorën tjetër dhe duket në një pozë kërcimi. Pranë këtij imazhi janë një figurë nën një panjë dhe një imazh i Shivës (Yogishvara) i ulur mbi një zambak. Në panel shihet gjithashtu një figurë mashkullore i hipur mbi një dem me një zile të lidhur rreth qafës, një figurë femërore dhe një tjetër skalitje në të majtë të Shivës, një figurë femërore me një stoli në ballin e saj me kokore të vendosur mjeshtërish, Indra duke ngarë një elefant, Vishnu me katër krahë, duke mbajtur një disk në një nga duarët e tij të majta dhe duke ngarë Garudan shoqëruar nga një figurë e fogël fluturuese dhe një figurë mashkullore me një gjysëm-hënë në flokun e tij.
Shpella të tjera të shquara
Në jug-lindje të shpellës së madhe është një shpellë e dytë, e cila është e drejtuar nga lindje veri-lindje. Ajo përfshin një kapel në skajin verior. Pjesa ballore e kësaj shpelle është plotësisht e shkatërruar; kanë mbetur vetëm fragmentet e disa gjysëm-kolonave. Brendësia ka pësuar dëmtime nga uji. Portiku është 26 m i gjatë dhe 11 m i thellë. Kapela ka një formë të parregullt dhe është e mbajtur nga tetë kolona tetëkëndore si dhe dy gjysëm-kolona. Mbrapa portikut janë tre dhoma; qëndrorja ka një altar dhe një kanal uji (pranalika), megjithëse Linga ka humbur. Dera e faltores ka disa gjurmë skulpturash (një djalë, një figurë e shëndosh, aligatorë në frizë dhe figura kafshësh të thyera në kreun e një ane të derës). Portierët e faltores tashmë janë katandisur vetëm në fragmente. Pak më në jug të shpellës së fundit është një tjetër shpellë në gjendje të keqe, e dëmtuar nga uji. Ka një portik në çdo skaj dhe me gjasa kishte një kapelë ose dhomë me kolona përballë. Dy nga to kanë qela në pjesën e mbrapme. Dera qendrore mbrapa portikut të çon në një faltore të dëmtuar. Dera e faltores ka portierë në çdo anë, të mbështetur në xhuxha me figura fluturuese mbi kokë, me portierë në anët e derës dhe në arkitra. Faltorja është një dhomë e thjeshtë 6 m e thellë me 5.7 m të gjerë me një altar të ulët, që mban një Linga. Në jug të kësaj shpelle është një shpellë që mund të jetë përdorur si çisternë. Mbi këto shpella është një skulpturë tigri, që adhurohej si hyjnesha tigër Vaghesheri. Kjo skulpturë mund të jetë një gardian i hyrjes veriore të shpellës 1. Në majë të kodrës pranë një pellgu të vogël është gjetur edhe një Linga. Në afërsi u gjetën edhe skulptura që paraqesin një gur me një diell dhe një hënë si dhe një nënë duke i dhënë gji një fëmije (tashmë i hequr). Përgjatë majës së një gryke nga shpella 1 është një holl i madh i njohur si Tempulli (shpella) Sitabai. Portiku ka katër kolona dhe dy gjysëm-kolona. Holli ka 3 dhoma mbrapa, qendrorja e të cilave është një faltore dhe pjesa tjetër për priftërinjtë (të gjitha janë dhoma të thjeshta). Dera e faltores qendrore ka gjysëm-kolona dhe një frizë, me pragun me figura luanësh në fund. Faltorja ka një altar, një kanal uji dhe vrimë në qendër, në të cilën mund të ketë qenë vendosur një statujë e Parvatit. Një raport i shekullit të XVII pohon se “kjo shpellë ka një portë shumë të bukur me një verandë me mermer të punuar mjeshtërisht” dhe idhuj, një i hyjneshës Vetal Candi dhe një kokë në një vendqëndrim të madh katror. Duke kaluar përgjatë faqes së kodrës lindore në veri të shpellës Sitabai është një shpellë e vogël hindu me një verandë, që me gjasa kishte tre qela, por u braktis pasi u zbulua një plasaritje në shkëmb. Në drejtim të kodrës lindore është një pellg i tharë, me popla të mëdha artificiale dhe çisterna budiste përgjatë brigjeve të tij. Në fund të faqes verirore të kodrës kryesore është breg që ngjan si një stupa budiste.
Konservimi
Rreziqet për shpellat Elephanta janë identifikuar si: presioni zhvillues (kryesisht për shkak të vendndodhjes së tyre mbrenda limanit të Bombeit), presioni antropogjenik për shkak të rritjes së popullsisë së komunitetit që banon në ishull, rritja industriale e strukturave portuale afër ishullit, mos pregatitja e planit të shmangies së rrisqeve për të adresuar katastrofat natyrore si tërmetet, ciklonet dhe sulmet terroriste, turizmi i papërshtatshëm dhe strukturat turistike në ishull si dhe menaxhimi i dobët i monumenteve. Konservimi i ishullit Elephanta bashkë me monumentet e tij ka qenë siguruar nëpërmjet legjislacionit dhe restaurimit fizik të shpellave dhe skulpturave të tyre. Legjislacioni e ndalon krijimin e minierave, nxjerrjen e gurëve, shperthimet, gërmimet dhe operacione të tjera afër monumenteve; i gjithë ishulli dhe një zonë prej 1 km nga bregu është shpallur “zonë e ndaluar”. Archaeological Survey of India (ASI), rrethi i Aurangabadit, mbi bazën e rregullave dhe ligjeve mirëmban dhe menaxhon monumentet. Matjet fizike të ndërmarra për mbulimin konservues përshijnë stabilizimin e faqes shkëmbore, ndërtimin e mbajtëseve në strukturat e shpellave ku kolonat janë rrënuar dhe konsolidimin e dyshemeve të shpellave si dhe ndërtimin e një muri parapet që të rrethojë sitin. Për më tepër, strukturat për vizitorët në sit janë përmirësuar (si tualetet, rrugicat dhe shkallë ngjitëse nga bankina deri te shpellat). Është vendosur një muze në sit dhe një plan konservimi. Siti vizitohet afërsisht nga 25,000 vizitorë në muaj. Broshura me informacion publik janë të disponueshme pranë monumenteve. Gjatë ditës së Trashëgimisë Botërore më 18 prill dhe javës së Trashëgimisë Botërore midis 19 dhe 25 nëntorit zhvillohen evente të veçanta në shpella. Një tjetër event popullor i organizuar është një festival i përvitshëm tradicional kërcimi që tërheq shumë vizitorë. Pas shpalljes së shpellave si pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s u dhuruan $100,000 për të dokumentuar historinë e sitit dhe për të hartuar një planimetri të sitit. Një pjesë e grantit u përdor për konservimin e shpellave. Bazuar në kërkesat e UNESCO-s, planet e menaxhimit përfshijnë: komunikim dhe bashkëpunim më të mirë midis ASI-t, stafit të sitit dhe departamenteve të tjerë qeveritarë përgjegjës; përmirësimi i informimit publik dhe programe ndërgjegjësimi; monitorimi i ndikimit mjedisor të turistëve në mjedisin e shpellave dhe të ishullit; vëmendje më e madhe mirëmbajtjes së shkëmbinjve për të zbuluar pikimin e shpellave; dhe monitorimi i përditshëm i masave të ruajtjes strukturore dhe kimike. Bashkë me ASI-n është përfshirë edhe Indian National Trust for Art and Cultural Heritage (INTACH) në përmirësimin e kushteve vendore në sitin e shpellave. Është publikuar edhe një libër në bashkëpunim ndërmjet UNESCO-s, INTACH-it dhe qeverisë së Indisë që paraqet një plan të kuptueshëm për restaurimin e sitit dhe një histori të shkurtër të çdo skulpture që është brenda shpellave.
Cfarë janë përrallat?
Cfarë është fabula?
