Përshkrimet

Gazetari Avelino Almeida ishte kryeredaktor i se perditshmes vendase te Lisbones “O Seculo”. Kjo gazete aso kohe ishte gazeta e perhapur me gjeresisht ne Portugali, pro qeverise e kundra klerit. Avelino vete i kishte satirizuar ngjarjet e Fatimas te treguara me pare. Megjithekete, Almeida nuk e braktisi fene katolike. Ai shkroi nje artikull me 15 tetor, ne faqen e pare te gazetes se tij mbi ngjarjen ne te cilen ai ishte vete i pranishem.

« COISAS ESPANTOSAS! COMO O SOL BAILOU AO MEIO DIA EM FÁTIMA

[…] O sol nasce, mas o cariz do céu ameaça tormenta. As nuvens negras acastelam-se precisamente sobre as bandas de Fátima.

[…] Pelas dez horas, o ceu tolda-se totalmente e não tardou que entrasse a chover a bom chover.

[…] A criança afirma que a Senhora lhe falou mais uma vez, e o céu, ainda caliginoso, começa, de subito, a clarear no alto; a chuva pára e presente-se que o sol vae inundar de luz a paizagem.

[…] A hora antiga’ é a que regula para esta multidão, que calculos desapaixonados de pessoas cultas e de todo o ponto alheias ás influencias misticas computam em trinta ou quarenta mil creaturas… A manifestação miraculosa, o sinal visivel anunciado está prestes a produzir-se – asseguram muitos romeiros…

E assiste-se então a um espectáculo unico e inacreditavel para quem não foi testemunha d’ele. Do cimo da estrada, onde se aglomeram os carros e se conservam muitas centenas de pessoas, a quem escasseou valor para se meter à terra barrenta, vê-se toda a imensa multidão voltar-se para o sol, que se mostra liberto de nuvens, no zenit. O astro lembra uma placa de prata fosca e é possivel fitar-lhe o disco sem o minimo esforço. Não queima, não cega. Dir-se-hia estar-se realisando um eclipse. Mas eis que um alarido colossal se levanta, e aos espectadores que se encontram mais perto se ouve gritar:

– Milagre, milagre! Maravilha, maravilha! Aos olhos deslumbrados d’aquele povo, cuja atitude nos transporta aos tempos biblicos e que, palido de assombro, com a cabeça descoberta, encara o azul, o sol tremeu, o sol teve nunca vistos movimentos bruscos fóra de todas as leis cosmicas – o sol «bailou», segundo a tipica expressão dos camponeses.» (Avelino de Almeida, “O Século”, Lisboa (edição da manhã) 37 (l2.876) 15 Out. 1917, p.1 colonne 6-7; p.2 col.1

« GJERA TE MREKULLUESHME! SI KERCEN DIELLI NE MES TE DITES NE FATIMA

[…] Dielli lind, por pamja e qiellit kercenon me stuhi. Re te zeza mblidhen mbi turmen ne Fatima.

[…] Ne (oren) dhjete qielli u erresua krejtesisht e nuk vonoi te binte nje shi i forte.

[…] Femijet pohojne se Zoja u foli edhe nje here, e qielli, ne fillim i erret, nis menjehere te qartesohet ne lartesi; shiu ndalon e paraqitet dielli qe permbyt natyren me drite.

[…] Ora e mengjesit eshte rregulli i kesaj turme, numerimi asnjanes i se ciles perfshin njerez te kulturuar qe kane rendur nga te gjitha anet si nga ndikimi mistik numeron tridhjete apo katerdhjete mije shpirtera… Shfaqja mrekulluese, shenja e dukshme e lajmeruar po nis te shpaloset – sigurojne shume shtegetare… Dhe po merret pjese ne nje spektakel te vetem e te pabesueshem per ate qe nuk ishte deshmitar i saj. Nga kreu i rruges, ku jane mbledhur karrocat e ndodhen qindra njerez, te cileve u mungon deshira te ecin ne balte, shihet e gjithe turma gjigante qe sillet nga dielli, qe clirohet nga rete, ne pikun e tij. Ylli i ngjan nje disku argjendi te erret dhe eshte e mundur ta mberthesh me sy diskun pa sforcimin me te vogel. Nuk djeg, nuk verbon. Mund te thuhet se po ndodh nje zenie e diellit. Por ja qe nje britme kolosale ngrihet, dhe nga shikuesit qe gjenden me afer degjohet e britura:

-Mrekulli, Mrekulli! E mahnitshme, e mahnitshme! Prej syve te shqyer te ketij populli, qendrimi i te cilit na con ne kohet biblike dhe qe, i zbehte nga habia, me koke te zbuluar, mberthen kaltersine, dielli u dridh, dielli nuk ka pare kurre levizje te vrazhdeta jashte te gjitha ligjeve kozmike – dielli ‘kerceu’, sipas shprehjes tipike te fshatareve. »

Avelino de Almeida iu rikthye ceshtjes pak diet me pas ne faqen e Ilustração Portuguesa duke shkruar ne vecanti:

• « Mrekulli , sic njerezit bertisnin? Dukuri natyrore, sic thone ekspertet? Per castin, kjo nuk me perket mua. Une them vetem cka shikova. Pjesa tjeter eshte lende (pune) e shkences dhe e kishes.» (Avelino de Almeida, “Ilustração Portuguesa” e 29 tetorit 1917)

Tregime te tjera te ngjarjes nga deshmitare te ndryshem:

• « Dielli, per nje cast i rrethuar nga nje flake e kuqerremte, ne nje tjeter i rrethuar nga nje brerore e verdhe dhe vjollce, dukej te kishte nje levizje shume te madhe e vertitese, nganjehere ngjante i shkeputur nga qielli dhe duke iu afruar tokes, me nje rrezatim nxehtesie te forte.» (Dr. Domingos Pinto Coelho, nga e perditeshmja katolike “Ordem”.)

• « Ne nje te pasdites, mesdite sipas ores diellore, shiu pushoi. Qielli, ngjyre hiri e celur, ndricoi vendin e gjere e te thate. Dielli ishte si i mbuluar nga nje vel i tejdukshem keshtu qe syte mundeshin lehtesisht ta mberthenin ate. Ngjyra e perhirte e celur ndryshoi e ndryshoi ne nje ngjyrosje te argjendte. Rete u cane dhe dielli i argjendte, i rrethuar ne nje drite te perhirte, u pa te rrotullohej e vertitej ne nje rreth duke dale nga rete […] Drita ndryshoi ne nje te kaltert te bukur, si te kishte kaluar dritaret e ngjyruara te nje katedraleje, e zgjatej mbi turmen qe ishte gjunjezuar me duar te shtrira. […] Njerezit qanin e luteshin me kokat e zbuluara (pa kesula e shami), ne pranine e mrekullise qe kishin pritur. Sekondat ngjanin si ore, kaq te gjalla ato ishin. (Reporteri i gazetes se perditeshme Lisboneze “O Dia” 17 tetor 1917)

• « Ndjehem i paafte per te pershkruar ate qe pashe. Shikoja me sy te ngulitur diellin qe dukej i zbehte e nuk lendonte syte. Dukej si nje lemsh diellor qe rrotullohej rreth vetvetes. Papritur dukej se zbriste me nje zik-zake duke kercenuar token. I terrorizuar, vrapova e u fsheha mes turmes, e cila qante e priste fundin e pashmangshem te botes. » (Joaquim Maria Lourenço, gjendej ne Alburitel, 18 km nga Fatima.)

• « Papritmas degjova thirrjen e qindra zerave e pashe qe turma u shpernda rreth kembeve te mia[…] kthente shpinen ne vendin ku, gjer ne ate cast, ishte perqendruar pritja e saj dhe shikonte nga dielli nna ana tjeter. Edhe une ur rrotulova kah pika qe tregonte veshtrimi i te gjitheve e mund te shihja diellin qe dukej si nje disk shume i qarte, me konture te qarta, qe ahkelqente pa lenduar shikimin. Nuk mund te ngaterrohej me diellin e shikuar neprmes nje mjegulle (qe ne ate cast nuk kishte) sepse nuk ishte as i mbuluar as i zbehte. Ne Fatima ai mbante driten e tij dhe nxehtesine e tij dhe ndrinte ne qiell me konturet e tij te qarta perreth, si nje tryeze e madhe lojrash. Gjeja me e habiteshme ishte mundesia e soditjes te diskut diellor, per nje kohe te gjate, shkelqyes drite e nxehtesie, pa plagosur syte apo demtuar retinen. [Gjate kesaj kohe] disku i diellit nuk rrinte i palevizshem: kishte nje shpejtesi marramendese [por] jo si shkendija e nje ylli ne te gjithe shkelqimin e tij sepse ai rrotullohej rreth vetvetes ne vertitje te rrumbullaketa. Gjate dukurise diellore qe sapo kam pershkruar , ndodhi edhe nje ndryshim i ngjyres ne atmosfere. Duke shikuar kah dielli, verejta qe gjithcka po behej me e erret. Shikova me pare objektet me te aferta e pastaj shtriva shikimin tim neper fusha gjer ne horizont. Pashe cdo gje te marri ngjyren e ametistit. Objekte perreth meje, qielli dhe atmosfera, kishin te njejten ngjyre. Cdo gje, qofte afer apo larg kishte ndryshuar, duke marre ngjyren e nje damasku te verdhe. Ngjante sikur njerezit vuanin nga verdheza e mua me kujtohet se pata perjetuar nje ndjenje zbavitese duke shikuar njerezit qe dukeshin kaq te shemtuar e te pakendshem. Vete dora ime kishte kete ngjyre. Pastaj, papritmas, u degjua nje thirrje, nje britme ankthi shperthyer nga te gjithe. Dielli, duke u kthyer egersisht, u duk se po shkeputej befas nga ngulimi dhe, i kuq si gjaku, perparonte kercenueshem kah toka sikur do te shtypte me peshen e tij te pamate e djegese. Gjate atyre casteve perjetova nje ndjenje me te vertete te tmerrshme. Te gjitha dukurite qe kam pershkruar u vezhguan nga une ne nje gjendje shpirterore te qete e te heshtur, pa asnje shqetesim emocional. Per ti shpjeguar e shtjelluar eshte detyre e te tjereve. Duhet te sqaroj me ne fund se kurre, me pare apo pas 13 tetorit [1917] nuk kam pare dukuri te tilla atmosferike apo diellore. » (José Maria Proença de Almeida Garrett, profesor ne fakultetin e shkencave natyrore te universitetit te Koimbras.)