Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën, nga viti 1914 deri në vitin 1918.Kjo lufte filloi me pretekstin se u vra duka FRANC FERDINANDI ,kjo luftë e paparë ndonjëherë në historinë e njerëzimit i kushtoi atij humbjen 20 milionë njerëzve. “Lufta e Madhe” përfshiu gjashtë kontinentet e banuara të lëmshit tokësor: në, Afrikën, Amerikën e Jugut, Amerikën e Veriut dhe Australinë. Lufta e pare botërore ishte kryesisht e përqendruar me dy blloqet . Blloku i Antantes ku bente pjese Britania ,Franca dhe Rusia dhe blloku Tripalesh (Forcat Qendrore) ku bente pjese Gjermania ,Austro-Hungaria dhe Italia .Te dyja blloqet kerkonin pretekst per fillimin e luftes.Dhe ai u gjet ne 28 qershor 1914 kur nje nacionalist serb Gavrillo Princip, vrau trashigimtarin e fronit te Austrise Franc Ferdinandin. Austro-Hungaria i dergoi ultimatum Serbise, por Serbia refuzoi, dhe pas nje muaji, respektivisht me 28 korrik, Austro-Hungaria hyn ne lufte me Serbine. këtë konflikt mbarëbotëror të armatosur u përballuan dy fuqi të mëdha: Perandoritë qendrore (Perandoria Gjermane dhe Perandoria Austro-Hungareze) dhe nga ana tjetër Pakti i Trefishtë (me Mbretëritë e Bashkuara, Francën, dhe Rusinë). Lufta e Madhe filloi me 28 korrik 1914 dhe përfundoi më 11 nëntor 1918 me fitoren e Bllokut te Antantes.

Lufta shkaktoi shpërbërjen e kater perandorive: Perandorisë Austro-Hungareze, Prusisë, Perandorisë osmane dhe Rusisë. Gjermania humbi perandoritë koloniale dhe shtetet evropiane të Çekosllovakisë, Estonisë, Finlandës, Letonisë, Lituanisë, Polonisë dhe Jugosllavisë fituan pavarësinë.

Lufta e Parë Botërore shënoi mbarimin e rendit botëror që u vendos pas Luftërave Napoleoniane, dhe ishte një shkaktare e rëndësishme për shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore.Atentati per vrasjen e franc Franc Ferdinand njihet ndryshe si atentati sarajeves!

Shkaqet

Shkaqet e Luftës së Parë Botërore ishin përplasjet e interesave te disa vendeve mbi rajone te ndryshme:

1. Per Ballkanin- perplaseshin interesat e Rusise dhe Italise/Austro-Hungarise.
2. Per Italine Veriore- perplaseshin interesat e Italise dhe Austro-Hungarise.
3. Per Polonine- perplaseshin interesat e Gjermanise dhe Rusise.
4. Per Alsas-Lorenen- perplaseshin interesat e Gjermanise dhe Frances.
5. Anglia kerkonte shtimin e kolonive.
6. Levizja e popujve per pavarsi.
7. Gjermania e cila ishte me e zhvilluara i rriti shume pretendimet e saj.

Shpërthimi i luftës

Shkaqet e luftës së 1 Botërore ishin të shumëllojshme. Britania e Madhe dhe Franca humbën parësinë ekonomike dhe ushtarake, kurse vendi i tyre ishte marrë nga forcat e reja ushtarako-ekonomike SHBA, Gjermani dhe Japonia. Ky ekuilibër i ri ushtarako-ekonomik, këmbëngulja për ndarje të re të botës në zona për ndikim, ndarja e re e tregjeve të reja dhe lëndë të parë – e gjitha kjo e komplikoi seriozisht jetën politike ndërkombëtare dhe krizat politike bëheshin gjithnjë me te shpeshta dhe më të rrezikshme. Rivaliteti midis fuqive të mëdha u theksua në Evropë, Azi dhe Afrikë. Për arritjen më të mirë të qëllimeve të tyre, fuqitë e mëdha evropiane formuan dy blloqe luftarako-politike: ANTANTEN dhe FORCAT QENDRORE.

Lufta e Parë Botërore
Në drejtim të akrepave të orës nga lart: Rruga për në Bapaume pas Betejës së Somme, 1916 Tanket britanike Mark V që kalojnë linjën Hindenburg, 1918 HMS Irresistible pasi goditi një minë në Dardanelet, 1915 Një ekuipazh britanik te veshur me Mitraloz Vickers dhe me maskë gazi gjatë Betejës së Somme, 1916 Luftëtarë gjermanë me biplane Albatros D.III afër Douai, Francë, 1917
Data 28 korrik 1914 – 11 nëntor 1918 (4 vite, 3 muaj e 2 javë) Zgjero Traktate paqësore Vendodhja Evropa, Afrika, Lindja e Mesme, Ishujt Paqësor, Kina, Oqeani Indian, Oqeani Atlantik Verior dhe Jugor Rezultati Aleatët fituan Fitorja e Fuqive Qendrore në Frontin Lindor u anulua nga disfata në Frontin Perëndimor dhe Frontit italianRënia e të gjitha perandorive kontinentale në Evropë (duke përfshirë Gjermaninë, Rusinë, Perandorinë Osmane dhe Austro-Hungarinë) |Pushtimi ushtarak aleat i Rheinland Revolucioni rus dhe Lufta Civile Ruse, me formimin e mëvonshëm të Bashkimit Sovjetik Trazira dhe revolucione të përhapura në të gjithë Evropën dhe Azinë Krijimi i Lidhjes së Kombeve (shih Pasojat e Luftës së Parë Botërore) Ndryshimet territoriale Formimi i vendeve të reja në Evropë dhe Lindjen e Mesme Transferimi i kolonive dhe territoreve gjermane në vende të tjera, ndarja e Perandorisë Osmane, shpërbërja e Austro-Hungarisë dhe rënia e Perandorisë Ruse

Fuqia ushtarake
Gjithsej: 42,928,000 Stampa:Flagdeco 12,000,000 Skeda:Flag of French Third Republic.svg 8,660,000[m] Skeda:Flag of British Empire.svg 5,839,000 [n] Skeda:Flag of Kingdom of Italy.svg 5,093,000  4,744,000 Skeda:Flag of British Raj.svg 1,680,000 Skeda:Flag of Kingdom of Romania.svg 1,234,000 Skeda:Flag of Empire of Japan.svg 800,000 Skeda:Flag of Kingdom of Serbia.svg 707,000  629,000  417,000  380,000 Skeda:Flag of Kingdom of Greece.svg 230,000 Skeda:Flag of First Portuguese Republic.svg 200,000 Skeda:Flag of Union of South Africa.svg 136,000 Skeda:Flag of Dominion of New Zealand.svg 129,000 Skeda:Flag of Kingdom of Montenegro.svg 50,000 Skeda:Flag of Hejaz.svg 50,000	Total: 25,248,000 Skeda:Flag of German Empire.svg 13,250,000  7,800,000  2,998,000 Skeda:Flag of Kingdom of Bulgaria.svg 1,200,000
68,176,000 (gjithsej)

Viktimat dhe humbjet

Ushtarë të vdekur: 5,525,000 Ushtarë të plagosur: 12,832,000 Gjithsej: 18,357,000 KIA, WIA and MIA Civil të vdekur: 4,000,000 detaje të mëtejshme … Military deaths by country:  1,811,000 Skeda:Flag of French Third Republic.svg 1,398,000 Skeda:Flag of British Empire.svg 1,115,000 Skeda:Flag of Kingdom of Italy.svg 651,000 Skeda:Flag of Kingdom of Romania.svg 250,000–335,000 Skeda:Flag of Kingdom of Serbia.svg 275,000  117,000  59,000–88,000 Skeda:Flag of Kingdom of Greece.svg 26,000 Skeda:Flag of First Portuguese Republic.svg 7,000 Skeda:Flag of Kingdom of Montenegro.svg 3,000 Skeda:Flag of Empire of Japan.svg <1,000

Ushtarë të vdekur: 4,386,000 Ushtarë të plagosur: 8,388,000 Gjithsej: 12,774,000 KIA, WIA and MIA Civil të vdekur: 3,700,000 detaje të mëtejshme … Vdekjet ushtarake sipas vendit: Skeda:Flag of German Empire.svg 2,051,000  1,200,000  772,000 Skeda:Flag of Kingdom of Bulgaria.svg 88,000